دعوت در زمان رسول الله ( ص) و مقایسه دعوت مکی و مدنی
دعوت در زمان رسول الله ( ص) و مقایسه دعوت مکی و مدنی
نویسنده:دکتر محمد ابوالتح البیانونی/مترجم:عبدالرحمن زمان پور
این مبحث به دو قسمت تقسیم می شود:
الف: قسمت اول: دعوت در زمان پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم)
ب:قسمت دوم :در زمان خلفای راشدین رضوان الله علیهم .
برای این که دوره های تاریخی را مجمل ذکر کرده باشم و چون این دو دوره ، ارتباط و تنگاتنگی با هم دارند؛ هر دو دوره را در یک مبحث گنجانده ام زیرا دوران خلفای راشدین رضوان الله علیهم . در حقیقت امتداد دوران رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)در دعوت است. به همین دلیل تبعیت از سنت خلفای راشدین رضوان الله علیهم . ،همانند تبعیت از سنت پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم) است و سیرت آنان تطبیق عملی سنت و سیرت پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم) است و در تأیید آن همین ما را بس که پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
« أُوصِیکُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَالسَّمْعِ وَالطَّاعَهِ وَإِنْ تَأمُرعَلَیکُم عَبد إِنَّهُ مَنْ یَعِشْ مِنْکُمْ یَرَى اخْتِلَافًا کَثِیرًا فَعَلَیکُمْ بِسُنَّتِی وَسُنَّهِ الْخُلَفَاءِ الرَّاشِدِینَ الْمَهْدِیِّینَ عَضُّوا عَلَیْهَا بِالنَّوَاجِذِ»(ابو داوودوترمذی این حدیث را روایت کرده اند و ترمذی گفته است: حدیثی حسن صحیح است . سنن ابی داوود۴۶۰۷و سنن ترمذی۲۹۷۸)
((شما را به تقوای خدا و شنیدن و اطاعت کردن از امیرتان توصیه می کنم، گر چه برده ای بر شما امیر شود. بی شک، هر کس از شما زنده بماند، اختلاف های زیادی خواهد دید. پس بر شما واجب است که سنت من و خلفای راشدین را که هدایت یافته اند، محکم پی گیرید.))
به همین دلیل مناسب دیدم هر یک از اقسام دعوت را، مستقل و جداگانه مطرح کنم. و ان شاءالله با بیان بعضی ویژگی های کلی آن را به پایان ببرم.
دعوت در زمان پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم)
دعوت اسلامی، از همان لحظه ای که وحی الهی بر پیامبر خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد ، و حضرت محمد ( صلی الله علیه و آله و سلم)به پیامبری گردی، آغاز شد.
«یَا أَیُّهَا الْمُدَّثِّرُ**قُمْ فَأَنذِرْ**وَرَبَّکَ فَکَبِّرْ**وَثِیَابَکَ فَطَهِّرْ**وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ**وَلَا تَمْنُن تَسْتَکْثِرُ**وَلِرَبِّکَ فَاصْبِرْ»{ مدثر:۷/۱}
ترجمه :
ای جامه بر سر کشیده ( و در بستر خواب آرمیده ! ) .** برخیز و ( مردمان را از عذاب یزدان ) بترسان !** و تنها پروردگار خود را به بزرگی و کبریائی بستای ( و تنها او را بزرگ بشمار )** و جامه خویش را پاکیزه دار ( و خویشتن را از آلودگیها پاک گردان ) .** و از چیزهای کثیف و پلید دوری کن .** بذل و بخشش برای این مکن که افزون طلبی کنی . ( بلکه برای رضای خدا احسان و صدقه و بذل و بخشش کن ) .** و برای ( خوشنودی و محض رضای ) پروردگارت شکیبائی کن .
بنابر این رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)خویشاوندان نزدیکش را که اطرافش بودند به اسلام فرا خواند. پس از این دعوت، اولین زنی که به او ایمان آورد، همسرش خدیجه دختر خویلد رضی الله عنها بود . و از مردان ابوبکر صدیق رضی الله عنه و از کودکان ، علی بن ابی طالب رضی الله عنه ، و از بردگان زید بن حارثه رضی الله عنه.
سپس به نبال آنان عثمان بن عفان، و زبیر بن العوام، عبدالرحمن بن عوف، و طلحه بن عبیدالهه، ابو عبیده بن جراح، و ارقم ابن ابی الارقم و کسانی دیگر _ که خداوند از همگی ایشان راضی باد _ ایمان آوردند.مسلمانان در خانه ی ارقم بن ابی الارقم ، نزد رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم) گرد می آمدند، و آن چه قرآن بر پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده بود فرا می گرفتند؛ و آیین و رهنودهای دین با عظمت اسلام را از او می آموختند. رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم) با تربیت شایسته و نیکو و تزکیه ی مناسب، ایشان را از سرچشمه ی زلال وحی سیراب می ساخت.
پس از گذشت سه سال از این دعوت فردی و پنهانی، خداوند به او امر کرد که: «فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ»
ترجمه :
پس آشکارا بیان کن آنچه را که بدان فرمان داده می شوی ( که دعوت حق است ) و به مشرکان اعتناء مکن ( که چه می گویند و چه می کنند ) .
این جا بود که رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم) برخاست و اطرافیانش را آشکارا به سوی خدا فراخواند. آن گاه بر کوه صفا بالا رفت و مردم را صدا زد و نزد خویش فراخواند،تا آنان را از عذاب الهی بترساند، و به پاداش اخروی بشارتشان دهد. در حدیث ، متفق علیه آمده است :ابن عباس رضی الله عنهما ،روایت میکند:وقتی آیه ی خویشاوندان نزدیک خود و گروه مخلصت را از آنان بترسان[۱]» نازل شدپیامبر از خانه بیرون امد و بر کوه رفت و ندا داد: ای مردم، گفتند: چه کسی ندا می دهد؟گفتند: محمد. پس مردم نزد او جمع شدند پیامبر فرمود: ای فلان، ای بنی فلان، ای بنی فلان، ای عبد مناف، ای بنی عبدالمطلب. پس تمام این قبایل نزد او گردآمدند. فرمود: به من بگویید اگر به شما خبر دهم که لشکری از دامنه ی این کوه بیرون می آید، آیا مرا تصدیق می کنید؟ گفتند ما از تو دروغی نشنیده ایم. پیامبر فرمود: من شما را از عذاب سختی که پیش رو دارید بیم می دهم. ابن عباس می گوید: ابولهب گفت : هلاک شوی! آیا تنها به خاطر همین ما را این جا جمع کرده ای؟ ابن عباس میگوید: در نتیجه سوره ی لهب نازل شد و یقیناً ابو لهب هلاک شد.[۲]
و هنگامی که مرحله ی آشکار شدن دعوت آغاز شد، قومش با دشمنی شدیدبه مقابله با او برخاستند و اولین بانگ دشمنی را در مقابل او ، عمویش ابولهب سرداد که گفت: هلاک شوی! آیا فقط به خاطر همین ما را جمع کرده ای؟
پس از آن،رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)و اصحاب گرامی اش پیاپی مورد آزار و اذیت قرار می گرفتند؛ و اگر خداوند عمویش ابوطالب را برای دفاع و حمایت از او در برابر قومش مهیا و آماده نمی ساخت، قطعاً پیامبر نیز همانند بسیاری از اصحابش چون یاسر، عمار، سمیه، بلال، عامر بن فهیره رضی الله عنهم مورد آزار و ایت شدیدی قرار می گرفت. مام اصحاب پیامبر در برابر سخت ترین عذاب و شکنجه صبر کردند. حتی با وجود حمایت و دفاع ابوطالب، رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم) خود نیز، در بعضی موارد از شکنجه و آزار مشرکان در امان نماند.[۳]
چون مشرکان بر شدت آزار و اذیت مسلمانان افزودند رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)،یارانش را به مهاجرت به حبشه تشویق کرد و به آنان فرمودند: ای کاش به حبشه می رفتید زیرا در آن جا پادشاهی است که کسی از جانب او مورد ستم قرار نمیگیرد؛و آن سرمین راستی و صدق است تا خداوند برای شما راه رهایی از مشکلات پدید آورد.[۴]
آزار و اذیت ، تاجایی ادامه یافت که قومش تصمیم گرفتند پیامبر را بکشندپس از این که ابوطالب از این تصمیم آگاه شد، بنی هاشم و بنی عبدالمطلب را جمع کرد تا به اتفاق رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)، وارد شعب شوند. رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)، از این تصمیم شوم در امان بماند و به نوبت از او نگهبانی می دادند. این کار ابوطالب، خشم قریش را برانگیخت. در نتیجه بعضی از سران قریش گرد آمدند و اقدام به توطئه چینی کردند تا بر این اساس عهدنامه ای علیه بنی هاشم و بنی مطلب بنویسند و روابط اجتماعی و اقتصادی خود را با رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)،و کسانی که در دره همراه او هستند قطع کنند تا شاید پناهندگان بدین وسیله تسلیم شوند و رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)، را به آنان تحویل دهند. پس ا این قرار داد را نوشتند و در میان خانه ی کعبه آویختند . از همین زمان بود که بنی هاشم و بنی مطلب – چه کافر و چه مسلمان- به طرف ابوطالب رفتند و همراه او وارد شعب ابی طالب شدند، و دو یا یه سال در آنجا ماندند؛ تا این که در شدت فشار و سختی قرار گرفتند . سپس خداوند برای رهایی آن ها از این مشکلات، مردانی را مهیا کرد تا این تحریم اقتصادی و اجتماعی را برچینند و مشکلات را برطرف ساند.[۵]
هنگامی که ابوطالب از دنیا رفت و چند دوزی پس از وی ام المؤمنین خدیجه رضی الله عنها رحلت یافت ، سالی بر پیامبر گذشت که سال اندوه ( عام الحزن)بود.[۶]
و رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)، بیشتر در سختی و تنگنا قرار گرفت. پس رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)، به طائف رفت تا از قبیله ثقیف کمک بگیرد. اما به بدترین شیوه با او برخورد شد و جوانان و کودکان را علیه او تحریک کردند؛ تا به آزار و ایتش پرداند و سرانجام، رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)،با دلی شکسته به مکه برگشت.[۷]
این وضعیت ، سیزده سال تمام برای رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)،و اصحابش ادامه یافت تا این که خداوند زمینه ی هجرت به مدینه رایشان مهیا کرد و به آنان اجازه ی هجرت به مدینه را داد.[۸]
هجرت،انجام گرفت و مرحله ی جدیدی از مراحل دعوت اسلامی در مدینه ی منوره آغاز شد،آن گاه با یاری و نصرت افراد تازه مسلمان، مسلمانان قوت یافتند و اقدام به تشکیل دولت اسلامی کردند، و خداوند در مئینه اجازه ی جنگیدن با دشمنان را به انان داد، در حالی که در مکه ی مکرمه خداوند به آنها امر کرده بود تا صبر و خویشتند داری پیشه کرده، یکدیگر را نیز دعوت به صبر و شکیبایی کنند.
نخستین اعلان رسمی شعائر عبادی در مدینه، ساختن مشجد قباء و اقامه ی نماز در آن، و سپس ساختن مسجد پیامبر بود.
اقدامات عملی برای تأسیس نخستین دولت اسلامی در کره ی زمین، بر محور ثابت و استوار اخوت اسلامی صادقانه، و نظام روشن و قانون شفاف و آشکار، در سرزمین پاک مدینه ی منوره شکل گرفت . رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)، در آن جا سند تاریخی ای که در آن از یک سو چگونگی روابط بین مسلمانان مهاجر و انصار، و از طرف دیگر چگونگی روابط بین مسلمانان و غیر مسلمانان در جامعه ی مدینه، به وضوح بیان شده بود، تنظیم کرد. بدین ترتیب،ارکان اساسی دولت اسلامی کامل شد. سپس این دولت ، کار خود را بر مح.رهای اساسی زیر آغاز نمود:
محورهای اساسی کار دولت اسلامی پیامبر(ص)
- مقابله با دشمنان ، و اعلان جنگ با کفار محارب، و اقدام برای رهایی از دست آنان.
- نشر و تبلیغ دعوت اسلامی در بین مردم، و آموزش امور دینی به مسلمانان ، و تزکیه و تربیت آنان بر پایه ی رهنمودهای دین مبین اسلام.
- اجرای احکام شرعی در تمام سطوح فردی و اجتماعی آن، و امر به معروف و نهی از منکر.
- برنامه ریزی برای توسعه ی قلمرو دولت اسلامی و رساندن پیام اسلام به گوش جهانیان از طریق اعزام سفیران و هیأت ها، و استقبال از هیأت هی اعزامی از طرف دولت های دیگر، و نامه نگاری به رهبران و سران کشورها و تجهیز سپاه اسلام کتاب های سنت و سیرت ، کارهای تبلیغی و انتشار دعوت و اهتمام به علم و تعلیم را بیان کرده اند . چنان که غزوه و سریه های رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)،که عبارت از ۲۷ غزوه و ۳۸سریه و هیئت است مورد بررسی قرار داده اند.[۹]
- این کتاب ها ، هم چنین به بررسی نزول و شأن نزول آیات قرآنی، و مقرر شدن تدریجی احکام شرعی ، در ابعاد عقیدتی، عبادی، معاملاتی، حدود شرعی، جهاد و اخلاق و سلوک پرداخته اند؛ تا این احکام به آیه ی « الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الإِسْلاَمَ دِیناً»(المائده/۳)
تکمیل و تاج گذاری شد.[۱۰]کتاب های سیرت و سنت نبوی نامه های پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم)را که به ۵۰نامه می رسد، عرضه کرده اند. حتی بعضی نویسندگان، کتاب های مستقلی را به نامه های پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم) اختصاص داده اند.[۱۱] آنان ، فرستادن پیامبر به اطراف و اکناف را به عنوان دعوتگران،معلمان و عاملان زکات معرفی کرده د اند.[۱۲]و بیش از ۱۵هزار هیأت (وفود) را که برای مذاکره و ملاقات با پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم) اعزام شده اند. ذکر کرده اند. آنان سال نهم هجری را، سال وفود( هیأت ها) نام گذاری کرده اند؛ زیرا در این سال ، هیأت های زیادی وارد مدینه شدند.[۱۳]
کتاب های سیرت نبوی، درباره یتجهیز سپاهیان اسلام و اعزام آنان به گوشه و کنار جزیره العرب و خارج آن، و تجهیز لشکر اسامه بن زید رضی الله عنه و روانه کردن آن به سرزمین فلسطین ( خیل تخوم بلقاء و داروم)نیز سخن گفته اند.[۱۴]
به این ترتیب،کاروان دعوت اسلامی در زمان حیات پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم) به راه خود ادامه داد تا آن که بعد از تبلیغ رسالت و ادای امانت، و فوج فوج وارد شدن مردم به دین اسلام، اجل او را دریافت و به ملکوت اعلی پیوست. خداوند از جانب ما و مسلمانان بهترین پاداش به ایشان عنایت فرماید.
خاتمه ی ویژگی های کلی دعوت در زمان حیات رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)
الف: ویژگی های کلی دعوت در دوران مکی.
هر که خط سیر دعوت اسلامی در دوران مکی را ، مورد بررسی قرار دهد، میتواند به برخی از ویژگی های کلی دعوت در آن دوران پی ببرد.
- اهتمام به تبلیغ دعوت و انتشار آن به صورت نهان و آشکار. این کار، ابتدا از نزدیکان شروع شد و سپس به دیگران رسید تا عموم مردم از تاریکی ها و گمراهی نجات یافته و به سوی نور و هدایت راه یابند.
- به منظور تحکیم پایه های دولت اسلامی، کوشیدند تا مطابق برنامه ی اسلام به تزکیه و تربیت کسانی که دعوت را می پیرفتند بپردازند و این کار به شیوه های زیر صورت می گرفت:
الف: تعلیم دین به آنان.
ب: اجرای عملی اسلام در زندگی شان.
ج : تعمیق مفاهیم و معانی برادری در بین ایشان.
د: توصیه یکدیگر به حق و صبر.
- پرهیزاز رویارویی مسلحانه با دشمن و اکتفا به رویارویی فکری دعوی خداوند متعال در این زمینه می فرماید:« وَجَاهِدْهُم بِهِ جِهَاداً کَبِیراً» (فرقان/۵۲)
و با ( اسلحه ) قرآن با آنان جهاد بزرگ ( و همه جانبه تبلیغاتی ) را بیاغاز .
بنابر این آیه، حکمت خداوندی ایجاب می کرد که رویارویی مسلحانه به زمان مناسب دیگری واگذار شود تا در این فرصت، توازن بین امکانات و واجبات به وجود آید. این دوره، دشمنان پیوسته به آزار و اذیت مؤمنان می پرداختند و مکرر آنان را برآشفته و تحریک به جهاد مسلحانه می کردند؛ و کار به جایی رسیده بود که وقتی اصحاب از آزار و اذیت هایی که میدیدند نزد پیامبر شکایت بردند و از وی درخواست دعای گشایش کردند، و پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم) بعضی از ایشان را به شتابزدگی در کارها درخواست نمود. در حدیث شریف چنین آمده است:
ازابی عبدالله خباب پسر أرت رضی الله عنه روایت شده است که گفت: در حالی که رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)عبایش را بالش کرده بود و در سایه ی کعبه خوابیده بود، شکایت خویش را نزد وی بردیم، و عرض کردیم: آیا برای ما طلب نصرت نمی کنی؟ آیا برای ما دعا نمی کنی؟فرمود: کسانی را که پیش از شما بودند، میگرفتند و برای آنها گودالی می کندند و آنان را در آن قرار می دادند؛ پس اره می آوردند و بر سرشان می نهادند و آنان را به دو نیم می کردند، و با شانه های آهنی گوشت و پوستشان را می تراشیدند . اما این آزار و شکنجه آنان را از دینشان برنمیگرداند. به خدا قسم ، خداوند این دین را، تا سواره از صنعاء به حضر موت بود ( در حالی که جز از خدا، و گرگ بر گوسفندش از کس دیگری نمی هراسد) کامل خواهد کرد اما شما عجله می کنید.[۱۵]
- انتقال دعوت و متوقف و محدود نساختن آن به مکان پیدایش و شکل گیری آن به همین سبب ، رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)به سوی طائف رفت و هنگامی که مردم مکه از قبول دعوت وی سرباز زدندبه مدینه ی منوره مهاجرت نمود.
- استمرار کار دعوت و برنامه ریزی برای آینده ی دعوت. بدین گونه که رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم) سفیرانی به مدینه ی منوره فرستاد و از اهل عقبه بیعت گرفت؛ و فرمان هجرت صادر نمود؛ و برای هجرت برنامه ریزی کرد. ان هنگام همه ی آن برنامه ها را به دقت اجرا نمود و در همه ی این موارد ، به اسباب توسل می جست تا بین توسل و توکل و اعتماد بر خدای یکتا، توازنی ایجاد نماید.
و ویژگی های کلی دیگر…
ب : ویژگی های کلی دعوت در دوران مدنی:
- اهتمام ویژه به دنبال کردن کار تبلیغ دعوت و تربیت و تزکیه ی کسانی که دعوت را میپذیرفتند. این تربیت و تزکیه ، از طریق تلاوت آیات قرآن کریم بر مردم، و تهیب ایشان، و تعلیم کتاب و حکمت به آنا، و توجه به ساخت مساجد و آباد کردن آن،و بستن پیمانهای ویژه ی برادری بین مهاجر ین و انصار، و تعمیق و تحکیم روابط بین آنان صورت می گرفت.
- تلاش برای تشکیل و برپایی دولت اسلامی، در زمان مناسب کا ارکان سه گانه آن
الف: ستونی استوار از مؤمنان
ب: بستر و زمینه ی مناسب
ج : قانون واضح و روشن ، کامل شده باشد. زیرا دولت ، بزرگترین پایه ی دعوت، و مهم ترین سازمان رسمی از سازمان های دعوت است . خداوند متعال فرمود:
« الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاهَ وَآتَوُا الزَّکَاهَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنکَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَهُ الْأُمُورِ» { حج/۴۱}
آن مؤمنانی که خدا بدیشان وعده یاری و پیروزی داده است ) کسانی هستند که هرگاه در زمین ایشان را قدرت بخشیم ، نماز را برپا می دارند و زکات را می پردازند ، و امر به معروف ، و نهی از منکر می نمایند ، و سرانجام همه کارها به خدا برمی گردد ( و بدانها رسیدگی و درباره آنها داوری خواهد کرد ، همان گونه که آغاز همه کارها از ناحیه خدا است ) .
- اهتمام به اجرای احکام شرعی در همه ی ابعاد فردی و اجتماعی آن چونان برپاداشتن شعایر اسلامی، و اجرای حدود، و حل اختلافات، تا از یک سو حکم خدا در زمین جاری شود و از سوی دیگر ،الگوی اسلامی کامل و مناسب که در هر زمان و مکانی شایستگی و صلاحیت دارد، ارائه شود.
- برقراری آتش بس با دشمنان صلح طلب و همسایگان، و هم زیستس مسالمت آمیز با آنان در سایه ی قانون روشنی که بر اساس ضوابط، حدود روابط را تبیین می کند، و انان راد از محاسن زندگی اسلامی آگاه می سازد، تا از سویی شکل صحیح و درخشان اسلام را به آنان بشناساند، و از سوی دیگر، دولت نوپای اسلامی را تقویت کند.
- رویارویی و برخورد با دشمنان محارب ، وئ ترساندن فرصت طلبان داخلی و خارجی، با بهره گیری از سرمایه ها و غزوه ها، و آمادگی مستمر برای این کار، خداوند متعال فرمود:
« وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّهٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِن دُونِهِمْ لاَ تَعْلَمُونَهُمُ اللّهُ یَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنتُمْ لاَ تُظْلَمُونَ»{انفال/۶۰}
ترجمه :
برای ( مبارزه با ) آنان تا آنجا که می توانید نیروی ( مادی و معنوی ) و ( از جمله ) اسبهای ورزیده آماده سازید ، تا بدان ( آمادگی و ساز و برگ جنگی ) دشمنِ خدا و دشمن خویش را بترسانید ، و کسان دیگری جز آنان را نیز به هراس اندازید که ایشان را نمی شناسید و خدا آنان را می شناسد . هر آنچه را در راه خدا ( از جمله تجهیزات جنگی و تقویت بنیه دفاعی و نظامی اسلامی ) صرف کنید ، پاداش آن به تمام و کمال به شما داده می شود و هیچ گونه ستمی نمی بینید .
- محقق ساختن ویژگی های جهانی بودن دعوت اسلامی، با عرضه کردن آن به شیوه های گوناگون و در زمینه های مختلف، هم چون نوشتن نامه ها اعزام سفیران و هیأت ها، و استقبال ازهیأت های اعزامی ، و روش های دیگر.
ویژگی های فراوان دیگری هم هست که برای هر کسی که سیر دعوت در دوران مدنی را، با دقت مورد بررسی قرار دهد قابل دسترسی است.[۱۶]سخنم درباره ی برادر ویژگی های کلی دعوت در زمان رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم)را با پاره ای ملاحضات مفید که استاد برادر محمد منیر غضبان، کتابش «خط مشی سیاسی در سیره ی نبوی» را با آن به پایان برده،خاتمه میدهم. استاد محمد منیر غضبان در کتابش می گوید: اینک که در پایان کتاب، با خط مشی سیاسی سیره ی نبوی خداحافظی می کنیم، دوست داریم گام های زیر را مورد تأکید قرار دهیم:
- نشانه های این برنامه در دوران مکی و مدنی و مراحل متعدد آن، متناسب با واقعیت هر مرحله است به گونه ای که در نهایت ، به عنوان مجموعه ای کامل، حقیقت این مرحله را به نمایش می گذارد و ان دو را به هم پیوند میزند.
- گاه،برخی نشانه ها در هر دو مرحله تکرار می شود؛ و تکرار این نشانه ها ، به معنی دایمی بودن آن است و و از حد مرحله ای بودن فراتر می رود و یک نشانه ی اصلی و ریشه ای، در بیشتر مسیر، یا کل خط سیر دعوت است.
- هدف از بیان این خط مشی،آن است که حرکت اسلامی معاصر، الگویی داشته باشد تا مطابق آن الگو حرکت کند و خط مشی ، برنامه و نقشه اش را بر پایۀ آن پی ریزی کند.
- این امر، به معنی ضرورت توافق و مطابق بین مرحله ای (که حرکت اسلامی معاصر در آن است) با مرحله ای ( که در سیرت نبوی جریان داشت)نیست؛ بلکه در بیشتر موارد، به معنای شباهت و نزدیکی آنهاست. زیرا بین جهان امروز و دنیای اولیه ی دعوت، از نظر موقعیت زمانی و اشخاص و اشیاء ،تفاوتهایی وجود دارد.
- مهم ترین چیزی که از خلال این بررسی به دنبالش بوده ایم، آن است که داعیان حرکت اسلامی، بتوانند بین اصول ثابت و دائمی، و گام های مقطعی و تدریجی دعوت، فرق قائل شوند؛ و احکام مربوط به مرحله ی کامل شدن دین و پیروزی اسلام را، به جای احکام مرحله ی دوران سرس با دو فرعش قرار ندهند؛ و اگر دعوتگران هنگام مواجه شدن با یک واقعیت معین، نمونه ی مشابه و مناسبی از مرحله ی مناسب برگزینند، به گمانم منهج، به هدفی که برایش در نظر گرفته شده دست یافته است.[۱۷]
——————————————–
منبع: درآمدی بر علم دعوت / مؤلف:دکتر محمد ابوالتح البیانونی/مترجم:عبدالرحمن زمان پور / انتشارات: نشراحسان / چاپ:اول۱۳۸۸
ب:قسمت دوم :در زمان خلفای راشدین رضوان الله علیهم . ( لینک)
دانلود کتاب :
مختصر تاریخچه دعوت اسلامی ( پیش از اسلام تا بیداری اسلامی)
شامل:
– دعوت پیش از اسلام
– دعوت در زمان پیامبر (ص)
– دعوت در زمان خلفای راشدین
– دعوت در زمان امویان
– دعوت در زمان عباسیان
– دعوت در زمان عثمانیان
– دعوت در حال حاضر
[۱] به این صورت در صحیح امام مسلم وارد شده است . امام نووی می گوید: به ظاهر این عبارت « ورهطک منهم المخلصین» قرآن بوده که بعد از نزول ، تلاوتش نسخ شده است،ولی این زیادت در روایت های بخاری نیامده است . نگا شرح مسلم ۸۳-۳/۸۲.
[۲] روایت بخاری و مسلم نگا صحیح البخاری مع الفتح ۶۰۹و۶۰۸و۴۰۰و۸/۳۶۰و صحیح مسلم با شرح نووی ۳/۸۳.
[۳] .صحیح البخاری مع الفتح ۷/۱۶۵شماره۳۸۵۴.
[۴] سیره ابن هشام ۳۳۷،۳۳۴،۳۲۱ جلد اول
[۵] سیره ابن هشام جلد اول ۳۵۰-۳۸۱.
[۶] سیره ابن هشام جلد اول ۴۱۵-۴۱۸.
[۷] سیره ابن هشام جلد اول۴۱۹-۴۲۱.
[۸] سیره ابن هشام جلد اول ۴۲۸-۴۶۷.
[۹] اوثاق السیاسیه جمع و تحقیق استاد محمد حمید الله ص۵۹-۶۲.
[۱۰] تفسی قرطبی جلد سوم ۶۳-۶۲.
[۱۱] إعلام السائلین عن کتب سیدالمرسلین امام محمد بن طولون دمشقی تحقیق محمود الأنار ناووط و مراجعه ی عبدالقادر الأناووط چاپ مؤسسه رساله.
[۱۲] سیره ابن هشام جلد چهرم ۲۴۶
[۱۳] سیره ابن هشام جلد چهارم۲۰۵به بعد
[۱۴] سیره ابن هشام جلد چهارم ۱۵-۱۵۹-۲۵۳-۲۹۱
[۱۵] . روایت بخاری صیحی بخاری با فتح الباری جلد شش ۶۱۹ شماره ۳۶۱۲ و شماره ۳۸۵۲و شماره ۶۹۴۳ هم چنین ابوداود شماره ی ۲۶۴۹ و نسائی شماره جلد هشت ۲۰۴.
[۱۶] به کتاب المجتمع المدنی فی عهد النبوه استاد أکرم ضیاء العمری چاپ مجلسعلمی دانشگاه اسلامی مراجعه شود.
[۱۷] قسم سوم از کتاب المنهج الحرکی للسیره النبویه ص ۲۰۸.
